Wednesday, January 27, 2010

इन्टरनेट कूटनीति


इन्टरनेट स्वतन्त्रताको विषय अब अमेरिकी विदेश नीतिमा समावेश भएपछि चीन र अमेरिकाबीचको विवादले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको बहसलाई अन्तर्राष्ट्रिय आयाम दिएको छ।
बेइजिङस्थित 'फरेन करेसपन्डेन्ट्स क्लब अफ चाइना' ले १८ जनवरीमा आफ्नो वेभसाइटमा 'तपाईंको जीमेल सुरक्षा सुनिश्चित् गर्नोस्' भन्ने सूचना राख्यो। चीनको राजधानी बेइजिङमा कार्यरत संसारका प्रमुख सञ्चारमाध्यमलाई प्रतिनिधित्व गर्ने चार सय अन्तर्राष्ट्रिय संवाददाता संलग्न यस संस्थाले आफ्ना सदस्यमध्ये केहीको जीमेल एकाउन्टमा आक्रमण भएको पत्ता लागेको जनाउँदै सबैलाई सुरक्षित हुन आग्रह गरेको थियो। 'फरेन करेसपन्डेन्ट्स क्लव हङकङ' ले तत्कालै उक्त लिंक आफ्नो साइटमा राखेर सदस्यहरूलाई सतर्क गरायो।
क्लबले यो सूचना जारी गर्दा इन्टरनेट कम्पनी गुगलले चीन छाड्ने चेतावनी दिएको पाँच दिन भएको थियो र अन्तर्राष्ट्रिय संवाददाता गुगलको चेतावनीले जन्माएको बेइजिङ-वासिङटन तनावबारे समाचार सम्प्रेषण गरिरहेका थिए। यहीबीच, चिनियाँ इन्टरनेट कम्पनी बाइडुले आफ्नो सर्च इन्जिनमाथि आक्रमण भएको दावी गर्‍यो। साइबर आक्रमणको यस आतंकले अहिले चीनका प्रायः इन्टरनेट प्रयोगकर्तालाई छोएको छ तर त्यसबारे तथ्यगत रिपोर्ट कसैले पाएको छैन।
संसारको सबभन्दा ठूलो इन्टरनेट कम्पनी गुगलले १२ जनवरीको एउटा वक्तव्यमा चीनमा रहेका ह्याकरहरूले अनधिकृतरूपमा चिनियाँ मानवअधिकारकर्मीहरूको इमेल खोल्ने प्रयास गरेको जनाउँदै आफूले चीन छाडेर जानसक्ने चेतावनी दिएको थियो। उसले चीनका सर्त नमान्ने र आफ्ना सर्च रिजल्टहरूमा सेन्सर नगर्ने पनि जनाएको थियो।
चीनको असाधारण बजारमा प्रवेश गर्ने क्रममा जनवरी २००६ मा गुगल डट सिएन सर्च इन्जिन सुरु गर्दा गुगलले चिनियाँ सरकारका सर्तहरू मानेको थियो। व्यापारिक स्वार्थका अगाडि पश्चिमा आलोचकहरूको सामना गर्दै अमेरिकी इन्टरनेट कम्पनी गुगलले तिब्बतको स्वतन्त्रता, १९८९ को तियानमेन विद्रोह र फालुङ गोङसम्बन्धी पोष्टिङलाई नियन्त्रण गर्ने चिनियाँ सर्तलाई स्वीकार गरेको थियो। तीन वर्षपछि तिनै सर्त नमान्ने गुगलको घोषणाको जबाफ चिनियाँ विदेश मन्त्रालयकी एक प्रवक्ताले 'चीनमा रहेका गुगल वा अन्य विदेशी कम्पनी चिनियाँ कानुन र परम्पराअनुसार चल्नुपर्ने' वक्तव्यबाट दिइन।
अमेरिकी विदेशमन्त्री हिलारी क्लिन्टनले बेइजिङको कदमलाई 'अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतासम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिवद्धताप्रतिकूल, वर्तमान समयको 'बर्लिन पर्खाल' को संज्ञा दिइन् र 'गुगलमाथि भएको आक्रमणको विस्तृत र पारदर्शी अनुसन्धान गर्न' बेइजिङसँग आग्रह गरिन्। वासिङटनमा इन्टरनेट नीतिसम्बन्धी एक घन्टा लामो भाषण दिने क्रममा 'बेइजिङसँगको सम्बन्धभित्रै अमेरिकाले इन्टरनेट स्वतन्त्रताको मुद्दालाई सम्बोधन गर्न चाहेको' बताएर उनले कूटनीतिक संवादतर्फ संकेत गरेकी थिइन्।
तर चीनले अर्को कडा वक्तव्य जारी गरी गुगललाई समर्थन गर्ने अमेरिकी नीतिले दुई देशबीचको सम्बन्ध बिग्रनसक्ने चेतावनी दियो। चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता मा झाओक्सुले २२ जनवरीमा 'अमेरिकाले तथ्यको सम्मान गरी चीनविरुद्ध आधारहीन आरोपहरू लगाउन बन्द गर्नुपर्ने' भन्दै वासिङटनको प्रतिवाद गरे।
अमेरिकाले आफ्ना पक्षमा तर्कहरू जुटाउन चिनियाँ इन्टरनेट प्रयोगकर्ताबीच छलफल नै चलायो। बेइजिङस्थित अमेरिकी राजदूताबास तथा सङ्घाई र ग्वान्झाओस्थित महावाणिज्यदूतावासका अधिकारीले चिनियाँ ब्लगर तथा गुगल मामलामा बेइजिङका आलोचक र समर्थकलाई बोलाएर विदेशमन्त्री क्लिन्टनको धारणामाथि प्रतिक्रिया सुने। चीन र अमेरिकाबीच कूटनीतिक तहमा भएका छलफल हेर्दा वासिङटन यस विवादलाई कूटनीतिक तहमा टुङ्ग्याउन अग्रसर देखिन्छ। तर गुगलको नाममा अमेरिकाले आफ्नो इन्टरनेट रणनीति लाद्न खोजेको भनेर बेइजिङ अझै आक्रोशित छ।
बेइजिङले चीन सरकारको संलग्नतामा गुगलमाथि साइबर आक्रमण भएको भन्ने दाबीलाई आधारहीन भन्दै अमेरिकाले दोहोरो चरित्र देखाएको आरोप लगाएको छ। उद्योग मन्त्रालयका प्रवक्ताले चिनिया समाचार संस्था सिन्ह्वालाई भने, 'खुलेर वा गोप्य तरिकाले, साइबर आक्रमणमा चिनियाँ सरकारको संलग्नता छ भन्ने आरोप आधारहीन छ, हामी त्यसको दृढतापूर्वक खण्डन गर्दछौं।'
अमेरिकी विदेश मन्त्रीको भनाइलाई कतिपय चिनिया सञ्चार माध्यमले 'सूचना साम्राज्यवाद' भनेर परम्परागत टिप्पणी गरे पनि चिनिया अधिकारीहरूले गुगललगायत विदेशी इन्टरनेट कम्पनीलाई चीनमा स्वागत गर्ने तर उनीहरूले चीनको कानुन र परम्पराको सम्मान गर्नुपर्ने बताउँदै आएका छन्। इन्टरनेट स्वभावैले अन्तर्राष्ट्रिय प्रकृतिको भए पनि प्राविधिक विषयमा यसले सम्बन्धित देश र अन्तर्राष्ट्रिय नियमको पालना गर्नुपर्छ।
चीनमा व्यावसाय गर्ने तर उसको कानुन नमान्ने गुगलको घोषणालाई कतिपय विश्लेषकले बुझ्न नसकिने 'जटिल तर्क' भनेका छन्। केहीले यसलाई गुगलको व्यापारिक चतुर्‍याइँका रूपमा पनि हेरेका छन्। गुगल चिनियाँ भाषाको अर्को सर्च इन्जिन चलाउन खोज्दैछ र त्यो अनियन्त्रित वा कम नियन्त्रित होस् भन्ने चाहना राख्छ। त्यसमा चीनलाई मनाउन उसले अहिले जोखिम सहेरै ठूलो विषय उठाएको अनुमान पनि गरिँदैछ।
चीन संसराकै धेरै (३५ करोड) इन्टरनेट प्रयोगकर्ता भएको देश हो। त्यसमध्ये एक तिहाइले मात्र गुगलको सर्च इन्जिन चलाउँछन् र गुगलका लागि यो अमेरिकापछिको दोस्रो ठूलो बजार हो। ६० प्रतिशतभन्दा बढी चिनियाँ इन्टरनेट प्रयोगकर्ता आफ्नै देशको बाइडु सर्च इन्जिन चलाउँछन्। चीनमा बाइडुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न गुगललाई गाह्रो परिरहेको छ तर चीनको विशाल बजार छाडेर उ फर्किन्छ भन्नेमा धेरैलाई शंका छ। बरु उसको यो कदम चिनिया कानुन खुकुलो बनाउँदै आफ्नो बजार फैलाउने एउटा प्रयास हुनसक्छ।
अहिले सबैका आँखा गुगलको मुख्यालय क्यालिफोर्नियतिर सोझिएका छन्। गुगलकी एक प्रवक्ताले चीनमा कम्पनी बन्द गर्ने निर्णय गरिसकेको भन्ने हल्लाको खण्डन गरेकी छन्। जेसिसाले भनेकी छन्, 'आखिरमा यो व्यापार हो।' आफ्नो भावी कार्यदिशाबारे छिट्टै निर्णय गर्ने बताए पनि गुगलले कस्तो कदम चाल्छ भन्ने स्पष्ट छैन। तर अब यो चीन र गुगलबीचको व्यापारिक विषय मात्र रहेन, बरु इन्टरनेट स्वतन्त्रतालाई कूटनीतिक क्षेत्रमा प्रवेश गराउने पहिलो घटनाका रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिको इतिहासमा हेरिने घटना बन्न पुगेको छ।
धेरैले यसलाई बेइजिङ र वासिङटनबीचको राजनीतिक विवादकै अर्को संस्करणका रूपमा लिएका छन्। अमेरिकाले कम्युनिस्ट प्रशासनसँग जोडेर चीनमा मानवअधिकार तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको विषय पहिलेदेखि उठाउँदै आएको छ। चीनको आर्थिक प्रगति र त्यसले उसमा बढाएको प्रतिवाद गर्ने क्षमताले गर्दा चीनसँग नयाँ सम्बन्ध कायम गर्ने प्रयासस्वरूप अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामाले चीन भ्रमणको क्रममा मानवअधिकारको मुद्दालाई प्रमुखता दिएका थिएनन्। त्यसमा खेप्नु परेको आलोचनालाई साम्य पार्न ओबामा प्रशासनले तनावबीच इन्टरनेट स्वतन्त्रताको एउटै डालोमा तिब्बत, तियानमेन र फालुङ गोङ्गको विषय उठाएको अनुमान पनि छ।
पहिलो पटक यति उच्च तहमा उठेको इन्टरनेट स्वतन्त्रताको विषय अब अमेरिकी विदेश नीतिमा प्रवेश गरेको छ। दुई ठूला राष्ट्रबीचको विवादले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको बहसलाई अन्तर्राष्ट्रिय आयाम दिएको छ र साइबर युद्ध अर्को तहमा विकास हुने संकेत पनि गरेको छ।


पूर्ण बस्नेत  Nagarik Daily बिहिवार, 28 जनवरी 2010 10:22

Monday, January 4, 2010

Let’s do a rethink:The process of NGO-isation and de-NGO-isation of Nepal’s civil society

CELAYNE HEATON SHRESTHA


As constitution writing gets stalled and frequently rescheduled, it seems the popular energy and strength that was so much in evidence in the historic People’s Movement II has all but dissipated. Protests and pressure campaigns by civil society groups are routine occurrences — but are these as effective as they once were? Is Nepal’s civil society in danger of losing the effectiveness that it demonstrated forcefully just three and a half years back? How might this be prevented? Perhaps we can begin to reflect on this point through the experience of other countries.
A key process affecting civil societies worldwide has been called “NGO-isation”. One scholar succinctly defines this as “the process through which issues of collective concern are transformed into projects in isolation from the general context… and without due consideration of the economic, social and political factors affecting these projects”. (Islah Jad “NGOs: Between buzzwords and social movements”, Development in Practice volume 17, 2007). NGO-isation takes place through a process of professionalisation and projectisation, and in both Bangladesh and Palestine (at least) it has been associated with the attempts by international donors to promote “civil society”. Professionalisation comes about through the increasing inclusion of professionals on boards or administration; while projectisation involves the transformation of a cause for social change into a project with a plan, a timetable and fixed budget.

Per se, professionalisation and projectisation seem to represent only positive developments. There is, however, a drawback to both processes. Both the case of Palestine and Bangladesh have shown that NGO-isation had a negative effect on social movements, which it contributed to demobilise. This depoliticised civil society, leaving ordinary citizens in these two countries without a means to act politically. By “acting politically” I do not mean to refer only to participating in party politics. I mean to engage with issues of public policy relevance; to partake of public debate, to be heard and have some influence on such debates, through a diversity of channels and institutions, among which political parties are just one. Needless to say, the loss, by ordinary citizens, of the ability to act politically is a setback on the road to a more democratic/participatory, equal and inclusive society. In Nepal too, civil society has undergone a process of NGO-isation, as indicated by the fact that, till 2005 at least, “civil society” was often understood to mean “NGOs” alone. Civil society associations became or aspired to become professional, and their work involved the designing and running of projects. That such modes of operating are depoliticising and hamper the ability to act politically is not news in the Nepal context. Some intellectuals (e.g. Gopal Shiwakoti “Chintan”) have lamented the effects of youth’s involvement in NGOs, arguing that it makes them politically illiterate and apathetic. Others have pointed out that the well educated and full time staff needed to run professional NGOs and their projects generally do not express strong personal opinions for the common good of deprived groups (K.B. Bhattachan), while women hired by INGOs for their fluency in English have little commitment to women’s issues and the women’s movement (Meena Acharya).

Such was the trend till around 2005, in any case. A surprising development within the NGO sector occurred at the height of the conflict and the period of increasing authoritarianism under exking Gyanendra. Here, began a process of “de-NGO-isation” — an increasing and principled rejection of the culture of (mainstream) NGOs; of their dependence on foreign funding, their formality and hierarchy, and their elitism, i.e., their capture by elite, well educated groups. Among certain human rights NGOs in particular, there evolved a kind of “counter-professionalism”: This emphasised volunteerism rather than salaries and allowances for conducting NGO work; mobilising local funds and resources rather than seeking international grants; experiential learning rather than formal qualification — an “anybody can do it” attitude.

It was accompanied by a questioning of the value of projects and the merits of planning, while spontaneity and flexibility of programming were prized. Priority was given to responding to political developments. Informality, a rejection of rigid chains of command and fixed positions was the norm; there were no strict office hours as the office became not just a site of work, but also a shelter. Overall, such movement-organisation hybrids were characterised by material simplicity, non-hierarchy, an enormous reserve of energy and will, and most importantly, the ability to act politically.

The fact that they did not depend on projects meant that they could respond immediately, and in some cases, steer, political incidents — for instance, organising goodwill rallies in the wake of the August 2004 killing of Nepali citizens in Iraq (Nepalgunj). It meant, also, that they felt no fear that funding would dry up when they took a stand in favour of democracy and republicanism against the then regime and some international interests (2005-6). Again, there was no compunction when, in the protests of 2006, they began rescuing the injured and not simply observing from the side — an innovation in terms of human rights practice, but also a political act.

Such modes of working — flexibility, spontaneity — were, of course, a need of the times, the product of a politically volatile situation. The question arises whether these modalities are appropriate in the changed scenario, for flexibility and spontaneity can easily slide into chaos and unsystematicity. Should, at this point, organisations again give priority to project approaches to their work? What might be the costs? Will human rights programmes once again become ritualistic rather than politically effective — unable to reach the ears and hearts of those in the seat of power, let alone those of the general population? In other words, will the ability to act politically, by these civil society actors, be lost once again?

The issue to ponder is, what we can learn from such experiences, namely the attempts at “de-NGO-isation” of organisations under the ex-king’s regime. Perhaps we should take this opportunity to reflect on the idea of professionalism and the kind of professionalism that should be encouraged; whether, in the case of Nepali NGOs, it might be possible to move away from projects or towards much more flexible project approaches; whether we can, ultimately, buck the trend worldwide and here, in Nepal, create new types of civil society actors that are both politically effective as well as well resourced and managed. At least we — meaning those concerned with civil society, with NGOs, with citizen activism — we need to recognise and take up the opportunity to reflect, debate and innovate that the current situation so generously offers.

(The author is a visiting research fellow at the University of Sussex. She is working on a research project exploring Nepal’s civil society during the years of the conflict and she is also a member of New Angle Writers)

celayne.hs@gmail.com